Co może konserwator?
Wojewódzki konserwator zabytków jest uprawniony do przeprowadzenia kontroli celem oceny stanu zachowania i zabezpieczenia zabytków wpisanych do rejestru. Co istotne, w celu realizacji tego uprawnienia organ ma prawo wstępu na teren nieruchomości, co w przypadku sprzeciwu właściciela może wymusić poprzez przywołanie Policji. Nadto, właściciel jest zobowiązany na żądanie konserwatora okazać dokumenty i udostępnić wszelkie dane mające związek z zakresem kontroli. Należy pamiętać, iż kontrole winny być przeprowadzane przy obecności osoby mającej tytuł prawny do nieruchomości.
Z czynności kontroli sporządza się protokół, który co do zasady jest podpisywany przez jej uczestników, w tym osobę mającą tytuł prawny do nieruchomości. Podkreślić należy, iż osoby te uprawnione są do żądania zamieszczenia w treści ww. dokumentu swoich uwag. Jeśli porozumienie się z organem co do zawartości protokołu jest niemożliwe, dopuszczalne jest odmówienie podpisania tego dokumentu. Wówczas kontrolujący czyni o tym wzmiankę, a odmawiający podpisu może w terminie siedmiu dni przedstawić swoje pisemne uwagi wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków.
Na podstawie ustaleń wynikających z kontroli, w przypadku dojścia do wniosku, że zabytek jest w nieodpowiednim stanie zachowania, wojewódzki konserwator zabytków może wydać kontrolowanej osobie zalecenia pokontrolne usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, w określonym terminie. Kontrolowana osoba także na tym etapie, w terminie 14 dni od dnia otrzymania zaleceń, może zgłosić pisemnie umotywowane zastrzeżenia do zaleceń pokontrolnych oraz dodatkowe wyjaśnienia lub przedstawić dodatkową dokumentację. Z uprawnienia tego należy niewątpliwie korzystać. Organ jest zobowiązany rozpoznać przedmiotowe zastrzeżenia w terminie 14 dni i w przypadku ich uwzględnienia zmienić zalecenia.
W przypadku gdy wykonanie prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku, jest niezbędne ze względu na zagrożenie zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem tego zabytku, wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję nakazującą przeprowadzenie, w terminie określonym w tej decyzji, niezbędnych prac. Oczywiście od takiej decyzji przysługuje odwołanie do organu wyższego stopnia.
Praktyka a teoria
Obserwacja stanu zachowania zespołów dworsko- i pałacowo-parkowych może prowadzić do uzasadnionego pytania, dlaczego wobec tak wielu zdewastowanych obiektów, znajdujących się najczęściej w rękach Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, organ konserwatorski nie podejmuje żadnych z wyżej opisanych działań, a czyni to jedynie w odniesieniu do pojedynczych obiektów. Wyjaśnienie tej kwestii dostarczają praktyczne aspekty egzekwowania przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wykonania zaleceń czy też decyzji. Podkreślić należy, iż w tym zakresie przepisy prowadzą do bardzo niskiej skuteczności, tworząc jednocześnie ogromne, biurokratyczne przedsięwzięcie dla organu. Egzekucja odbywa się zgodnie z regulacjami prawnymi przewidzianymi dla egzekucji w administracji i polega w pierwszej kolejności na wezwaniu posiadającego tytuł prawny do nieruchomości do wykonania zaleceń, względnie decyzji. W przypadku bezskuteczności takiego wezwania organ jest uprawniony do nałożenia grzywny i jej ponawiania, a dalsza bierność obowiązanego winna spotkać się z wykonaniem zastępczym, czyli przeprowadzeniem przez organ prac na koszt Skarbu Państwa i następnie ściągnięcia tychże wydatków od podmiotu obowiązanego. Mając na uwadze fakt, iż mamy do czynienia z organami administracji publicznej, wskazać należy, że działają one w sferze prawa zamówień publicznych i stawają przed koniecznością uzyskania dotacji celowych na tego rodzaju prace. Wiąże się to z ogromnym nakładem prac przygotowawczych i często nierealnością ściągnięcia wyłożonych środków. Dlatego też, organy konserwatorskie nie podejmują czynności kontrolnych z urzędu, lecz czynią to jedynie w przypadku otrzymania oficjalnego zawiadomienia.
Jak się bronić gdy nie włada się nieruchomością?
Często pomiędzy uostatecznieniem się decyzji o niepodpadaniu pod reformę rolną a faktycznym wydaniem zespołu w posiadanie upływa znaczny okres czasu. Wynikać to może w szczególności z odmowy wydania nieruchomości przez dotychczasowego właściciela do chwili ujawnienia spadkobierców w księdze wieczystej. W tym okresie przejściowym może dojść już jednak do kontroli ze strony organów konserwatorskich, które najczęściej kierują zalecenia już do podmiotów, które odzyskały zespół. Jest to tymczasem błędne podejście, gdyż spadkobiercy nie władają jeszcze nieruchomością i tym samym nie mają żadnego wpływu na jej utrzymanie w należytym stanie. W takim przypadku należy wskazać organowi, iż adresatem zaleceń winien być dotychczasowy właściciel, który nadal włada nieruchomością.
