Wśród podmiotów uprzywilejowanych do skorzystania z tego przywileju znajdują się oni na pierwszym miejscu. W chwili obecnej wstrzymanie takiej sprzedaży jest możliwe wyłącznie poprzez wszczęcie postępowania mającego na celu wykazanie nieważności nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa, najczęściej przed Wojewodą o niepodpadanie danej nieruchomości pod reformę rolną. W innym wypadku wskutek szeroko zakrojonej akcji sprzedaży gruntów Skarbu Państwa były właściciel może spodziewać się otrzymania zawiadomienia o możliwości skorzystania z ww. prawa pierwszeństwa nabycia za cenę wskazaną przez ANR i konieczności zdeklarowania się co do swojej woli w terminie tylko 21 dni pod rygorem przejścia prawa pierwszeństwa na kolejnych uprawnionych.
Złożenie oświadczenia woli przez byłego właściciela lub jego spadkobierców ma doniosłe znaczenie, ale niestety tylko dla niego. Jego brak niweczy zazwyczaj możliwość nabycia nieruchomości. Z kolei jego złożenie może być traktowane jako zgłoszenie przez uprawnionego oferty w rozumieniu prawa cywilnego, a więc zobowiązanie się do zawarcia umowy sprzedaży. Zależność ta nie działa jednak w drugą stronę. Nie ma prawnej możliwości przymuszenia ANR-u do sprzedaży, mimo złożenia deklaracji zakupu nieruchomości. Potwierdził to Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie.
Jeżeli były właściciel lub jego spadkobierca nie wyrazi woli nabycia, to najczęściej z tej możliwości będzie chciał skorzystać dzierżawca gruntów rolnych, który jest trzecim w kolejności uprawnionym do skorzystania z prawa pierwszeństwa. Tu rodzi się dla byłego właściciela możliwość uzyskania korzyści majątkowej z tytułu odstępnego za zobowiązanie się do nieskorzystania z prawa pierwszeństwa. Podkreślenia wymaga, że istnieją możliwości prawne uniknięcia opodatkowania dochodu z tytułu sprzedaży nieruchomości i odstępnego.
Jeżeli adres uprawnionych jest nieznany, Agencja twierdzi, iż zwolniona jest z obowiązku podejmowania działań w celu ustalenia personaliów i miejsca zamieszkania spadkobierców przedwojennych właścicieli. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, iż takie stanowisko jest nieuprawnione. Wskazuje na to Sąd Najwyższy, który zaznaczył, iż ANR w przypadku nieposiadania ww. danych powinna co najmniej przeprowadzić kontrolę dostępnych dokumentów dotyczących nieruchomości i jej poprzednich właścicieli (w szczególności tych, którymi dysponuje Agencja oraz Skarb Państwa, ale także wpisów w księgach wieczystych i materiałów znajdujących się w ich aktach, w zbiorach dokumentów, w zasobach geodezyjnych, zasięgnięcie informacji w organach państwowych i samorządowych miejsca położenia nieruchomości, a także – w razie ustalenia w tej drodze tożsamości takich osób – podjęcie starań o ustalenie ich adresu przy wykorzystaniu do tego celu dostępnych baz adresowych i danych ewidencyjnych. Brak zachowania należytej staranności w tym zakresie może stanowić podstawę do domagania się odszkodowania z tytułu uniemożliwienia skorzystania z prawa pierwszeństwa.
Niemniej, jeśli to możliwe, w interesie byłego właściciela lub jego spadkobierców jest podanie swoich aktualnych danych do ANR.
ANR dokonuje wyceny nieruchomości według zasad określonych w Ustawie o gospodarce nieruchomościami. Agencja może rozłożyć spłatę należności na raty roczne lub półroczne, na okres nie dłuższy niż 15 lat, pod warunkiem, ze przed zawarciem umowy sprzedaży nabywca wpłacił co najmniej 10% ceny nieruchomości. Ponadto, przyszły właściciel musi przedłożyć zabezpieczenie spłaty kwoty należności rozłożonej na raty, a jego sytuacja finansowa musi pozwalać na spłatę tej należności. Szczegółowe warunki rozkładania na raty zostały określone w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy.
Jak wskazuje się w doktrynie, kompetencja sprzedającego co określenia ceny zakreślona jest dwoma wielkościami. Minimalny pułap ceny, poniżej którego nie może on zejść, wyznacza wartość nieruchomości określona przez rzeczoznawcę majątkowego. Górnej wysokości ceny nie można natomiast określić na poziomie „znacznie wyższym od jej wartości”.
Na marginesie należy wskazać, że pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości rolnych formalnie nie jest ograniczone do obywateli polskich. Jednak w stosunku do osób uprawnionych z tytułu pierwszeństwa, które nie posiadają obywatelstwa polskiego, będą miały zastosowanie postanowienia Ustawy o nabywania nieruchomości przez cudzoziemców, co wiąże się z koniecznością uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości.
