Choć oficjalnym założeniem ustawy jest przede wszystkim poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych i przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, w art. 21 pkt. 6 ppkt. a) przewiduje ona uchylenie prawa pierwszeństwa byłych właścicieli majątków ziemskich lub ich spadkobierców do nabywania nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Podkreślenia wymaga, że stanowi to naruszenie zasady zaufania obywateli do Państwa i jednocześnie zasady ochrony praw nabytych. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca cofając określone uprawnienie, winien odpowiedzieć sobie na następujące pytania. Po pierwsze, czy wprowadzone ograniczenie uprawnień znajduje podstawę w wartościach konstytucyjnych. Po drugie, czy istnieje możliwość realizacji celów ustawy bez naruszania praw nabytych. Po trzecie, czy tym celom można przyznać pierwszeństwo przed tymi uprawnieniami. Po czwarte, czy podjęto działania mające na celu umożliwienie dostosowania się do nowej sytuacji. Analiza uchwalonych przepisów prowadzi do wniosku, że stanowią one naruszenie standardów prawidłowej legislacji. Niezaprzeczalnym jest bowiem, iż prawo pierwszeństwa nabycia mogło zostać zachowane, a cele ustawy osiągnięte przy pomocy innych regulacji. Nie można pominąć kwestii, iż ustawa zawiera jedynie bardzo ograniczone przepisy przejściowe, co nie uwzględnia faktu, iż wielu ziemian uczestniczy w transakcjach nabywania gruntów od ANR, które są na zaawansowanym etapie, a nowa ustawa uniemożliwi im dokończenie tych zamierzeń. Należy mieć na uwadze, że często ANR zmuszał spadkobierców byłych właścicieli ziemskich do prowadzenia skomplikowanych postępowań spadkowych, bądź postępowań związanych z koniecznością zaprzeczenia niemieckiego pochodzenia swoich przodków, czy potwierdzania przysługiwania spadkobiercom prawa pierwszeństwa nabycia. Część tych spraw wymagała wpisów sądowych wynoszących nawet 100.000 zł. Konieczne było także sporządzanie na własny koszt badań geodezyjno-prawnych gruntów wchodzących w skład dawnych majątków ziemskich, co także wymagało znacznych nakładów finansowych. Okres zaledwie czterech miesięcy do wejścia w życie nowej ustawy sprawi, że działania te okażą się niezasadne, gdyż uprawnieni nie zdążą nabyć gruntów od ANR.
Każdy kto będzie sprzedawać po 1 stycznia 2016 roku grunt rolny, musi liczyć się z trójstopniowym pierwokupem przysługującym dzierżawcy sprzedawanej nieruchomości będącemu rolnikiem indywidualnym, właścicielowi nieruchomości sąsiedniej będącemu rolnikiem indywidualnym oraz ANR. Nowa ustawa nakłada na notariusza obowiązek ustalania danych właściciela nieruchomości sąsiedniej oraz okoliczności, czy jest rolnikiem indywidualnym, a także zawiadamiania go o możliwości skorzystania z prawa pierwokupu. Nieprawidłowości w tym zakresie ustawodawca usankcjonował nieważnością umowy, co jest de facto najdalej idącym skutkiem prawnym. Podkreślenia wymaga, że taki zapis stanowi naruszenie zasady bezstronności notariusza, będącego osobą zaufania publicznego. Ustalanie kręgu uprawnionych co do pierwokupu należało co do zasady do zbywcy, co sprawia, iż notariusz zostanie zobowiązany do podejmowania działań w imieniu jednej ze stron umowy, co należy uznać za niedopuszczalne.
Co więcej, nowa ustawa nadaje dodatkowe, szerokie uprawnienia dyrektorowi terenowego oddziału ANR, czyniąc go de facto organem. Począwszy od dnia wejścia nowej ustawy w życie sprzedaż nieruchomości rolnej, stanowiącej część gospodarstwa rolnego, będzie możliwa tylko wówczas gdy dyrektor wyda pozytywną decyzję o podziale gospodarstwa rolnego. Będzie to obwarowane licznymi przesłankami.
Mając na uwadze konieczność uzyskania powyższej decyzji o podziale gospodarstwa rolnego, mało realne będzie wykonanie prawa pierwokupu przez rolników indywidualnych, dla ochrony interesów których, została uchwalona nowa ustawa. Zgodnie z Kodeksem cywilnym korzystający z tego prawa jest zobowiązany w terminie 30 dni od zawiadomienia do złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwszeństwa i zapłacenia ceny. Obecnie nadto będzie zobowiązany do przedłożenia decyzji dyrektora o podziale gospodarstwa rolnego, co z uwagi na ramy czasowe będzie niemal niewykonalne.
Kolejną istotną modyfikacją przy nabywaniu gruntów z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa jest wprowadzenie zakazu zbywania takich nieruchomości oraz obciążania ich hipoteką na rzecz innego podmiotu niż ANR przez okres 10 lat od dnia nabycia, a nadto wymóg osobistego prowadzenia działalności rolniczej na tych nieruchomościach przez ten sam okres. Naruszenie któregoś z tych zakazów będzie skutkować nieważnością umowy, obowiązkiem zapłaty kary w wysokości 40% wartości nieruchomości, a nadto w pewnych przypadkach odpowiedzialnością karną. To co najmniej dwukrotne sankcjonowanie danego zachowania stanowi ewidentny przykład naruszenia zasad konstytucyjnych.
Mając na uwadze, że Polska jest ostatnim państwem w bloku postsowieckim, w którym nie została uchwalona ustawa reprywatyzacyjna, pozbawienie ziemian nawet możliwości nabycia zabranych w przeszłości gruntów za rynkową wartość, stanowi jawny krok wstecz w reprywatyzacji, mimo deklaracji politycznych o konieczności uregulowania tego problemu.
Ustawa wchodzi w życie w dniu 1 stycznia 2016 roku, przy czym do umów przeniesienia własności oraz umów dzierżawy zawartych przed dniem jej wejścia w życie, stosuje się przepisy dotychczasowe.
